|
|
.
نام و نسب:
نعمان بن ثابت بن نعمان بن مرزبان بن قیس بن یزد گرد بن شهریار بن پرویز بن نوشیروان. عموما در کتب، نعمان بن ثابت بن زوطی آ مده، ممکن است نخست اسم جد امام ابوحنیفه (ره) زوطی و بعد از اسلام آوردنش مبدل به نعمان باشد ثابت، پدر امام ابوحنیفه (ره) در زمان طفلی خدمت حضرت علی رضی الله عنه حاضر شد و ایشان در حق وی و خاندانش دعای خیر فرمودند.
کنیه اش امام ابوحنیفه و لقبش امام اعظم می باشد، باید دانست که امام ابوحنیفه (ره) بچه ای بنام حنیفه نداشت، بلکه این کنیه وی، وصفی است امام ابوحنیفه، یعنی ((الوالمله الحنیفه)) چون خداوند متعال در قرآن مجید دین ابراهیمی را به دین حنیف یاد مفرماید، وی برای خود این کنیه را انتخاب نمود.
ولادت:
امام ابوحنیفه (ره) به اتفاق تمام مورخین در سال 80 هجری قمری . در کوفه چشم به جهان گشود و در همان شهر که گهواره علم بود پرورش یافت.
کوفه:
شهر کوفه در زمان اصحاب کرام و تابعین عظام بزرگترین پایگاه علم حدیث و فقه بود و حضرت عمر (رض) به آن توجهی خاص داشت، حضرت عبدالله بن مسعود(رض) را که از تمام اصحاب کرام فقیه تر بود به عنوان معلم به کوفه فرستاد ،دیری نگذشت که فقهای دیگر صحابه مانند حضرت سعد بن ابی وقاس (رض)،حضرت ابوموسی اشعری(رض) ،حضرت خذ یفه بن الیمان (رض)، حضرت سلمان فارسی (رض)، حضرت عبدالله بن اوفی (رض) و غیره رضوان الله علیهم اجمعین جهت سکونت شهر کوفه را اختیار نمودند، و شهر کوفه پایتخت حضرت علی (رض) نیز قرار گرفت تابعی معرف امام شعبی و قاضی مشهور قاضی شریح نیز آنجا زیست داشتند و هزارو پانصد از اصحاب کرام که هفتاد نفرشان بدری بودند نیز آنجا سکونت داشتند به هر حال بهترین جا جهت فراگبری علوم دینی بود.
صفات حضرت امام ابوحنیفه رحمه الله:
وی دارای قدی میانه جثه ای متوسط بود. علاوه بر حسن سیرت، خوب صورت نیز بود، حرفهایش بسیار شیرین و صدایش بلند و صاف بود، موضوع هر چند پیچیده می بود آن را با نهایت وضاحت و فصاحت بیان می فرمود
تابعیت حضرت امام ابوحنیفه رحمه الله:
حضرت امام ابوحنیفه رحمه الله تابعی است تابعی همان کس را می گویند که صحابی را ملاقت کرده باشد، و ایشان به اتفاق اکثر محد ثین حضرت انس بن مالک و عبدالله بن ابی اوفی رضی الله عنهما را ملاقات نموده است
خداوند متعال در مورد فضیلت اصحاب کرام و تابعین عظام مفرماید:
نخستین سبقت کنندگان و انصار و آنان که از ایشان پیروی کردند به نیکویی، خشنود شد خدا از ایشان و خشنود شدند ایشان از وی.
و رسوالله صلی الله علیه و سلم می فرماید:
خوشا به حال کسی که مرا دیده و برای کسیکه اصحاب مرا دیده و برای کسیکه تابعین را دیده است.
از چنین آیات و احادیث، رفعت مقام امام ابوحنیفه (رح) که از جمله تابعیت است به طور واضح معلوم می گردد.
انگیزه حضرت امام ابوحنیفه رحمه الله:
چون حضرت امام ابوحنیفه رحمه الله بازرگانی بود، به کثرت در خیابنها رفت و آمد داشت یکدفعه با شعیبی (ره)که یکی از استادان کوفه بود، بر خورد نمود، شعبی با فراستی که داشت، دریافت که این پسر، بسیار فکر و بیدار مغز است چنانجه از وی پرسید: چه شغلی داری و هم اکنون می خواهی کجا بروی ؟
وی در پاسخ فرمود: من بازرگانی هستم که اکنون جهت جهت تجارت می خواهم پیش فلان تاجر بروم، فرمود با علما هم ربطه ای داری؟ در پاسخ فرمود: بسیار کم، امام ابوحنیفه می فرماید: بعدا مرا نصیحت کرد و جهت درس خواندن ترغیب داد، نصایح گرانبهای ایشان در من اثر گذاشت و من تصمیم گرفتم با جدیت کامل به فراگیری علوم دینی مشغول شوم.
انگیزه توجه به علم فقه:
یکدفعه امام ابوحنیفه رحمه الله در مغازه اش نشسته بود ناگاه زنی آمده و از او مسائل طلاق پرسید، فورا پاسخ لا علمی داد و فرمود:پیش حماد برو و مسئله را از او جویا باش، سپس آمده و مرا هم از جوابش اطلاع ده، چون آن زن مسئله را از از حضرت حماد سوال کرد و جوابش را برای امام ابوحنیفه رحمه الله بازگو نمو، وی بسیار تاسف خورد و شرکت در درس حماد را بر خود لازم دانست.
هنگامیکه امام ابوحنیفه رحمه الله بر درس نشست، وی به او توجهی نداد اما چون زیرکی و هوشمندی وی آشکار گردید او را جلوی روی خود نشانده و به احترام زیادی می گذاشت، حتی وقتی به بصره رفت او را در جای خود نشاند، زیرا از همه شاگردانش مستعد تر بود.
استادان امام ابوحنیفه رحمه الله
امام ابوحنیفه رحمه الله علاوه بر حماد، استادان زیادی داشتند، خودش می فرماید: در کوفه و بصره که گهواره علم بودند محد ثی نبود که از آن علم دین حاصل نکنم، در مکه مکرمه از عطاء بن رباح و عکرمه در مد ینه منوره از سالم و سلیمان در حدیث فراگرفت.
خواب امام ابوحنیفه رحمه الله:
چون حضرت حماد استاد امام ابوحنیفه رحمه الله در سال 120 ﻫ ق در گذشت و مساله جانشینی وی مورد بحث قرار گرفت، امام ابوحنیفه رحمه الله خواب دید که گویا بر نبش قبر پیامبر اکرم (ص) مشغول است، و وی می فرماید: بعد از دیدن این خواب، بسیار پریشان شد م، و از پذ یرفتن جانشینی و عهده تد ریس انکار نمودم تا اینکه سر انجام تعبییر این خواب را از ابن سیرین جویا شد م وی در پاسخ فرمود:
صاحب این خواب علم را زنده خواهد کرد، به هر حال سر انجام جانشینی حماد و شغل تدریس را بر عهده گرفت.
اصول فقه امام ابوحنیفه رحمه الله:
ا امام ابوحنیفه رحمه الله ابتدا مسائل را از قرآن استنباط می کرد، سپس از احاد یث و سر انجام از اقوال صحابه
اقوالی که اقرب الی القرآن بودند بر اقوالی که اقرب الی الحد یث بودند،ترجیح می داد و اجتهادش خارج از قرآن
و حدیث و آثار صحابه نبود این مقوله امام ابوحنیفه رحمه الله معروف است که:
قول مرا در مقابل فرمایش رسوالله (ص) و اصحاب کرام رضوان الله علیهم اجمعین ترک کیند، نیز از او نقل شده که حدیث صحیح مذهب من است.
مناظره:
امام ابوحنیفه رحمه الله در فن مناظره مهارت تامه داشت و با مخالفین درگیر، مناظره میکرد و با جوابهای
دندان شکن خود، آنها را مغلوب می ساخت.
ملاقات با امام محمد باقر رحمه الله:
یکدفعه امام ابوحنیفه رحمه الله در مد ینه منوره تشریف برد و با امام محمد باقر رحمه الله ملاقات نمود و با
یکدیگر به شرح ذیل صحبت کردند.
اما محمد باقر رحمه الله: تو همان ابوحنیفه هستی که با قیاس خود، دین جد مرا تحریف کردی؟
امام ابوحنیفه رحمه الله: این حرف اشتباهی به شما رسیده لطفا اجازه بدهید تا حرف درست و صحیح را خد متتان
عرض نمایم.
امام محمد باقر رحمه الله: بفرما
امام ابوحنیفه رحمه الله: فورا دو زانو روبرویش نشست و فرمود: به سوالات من پاسخ دهید، آیا زن ضعیف تر
است یا مرد ؟
امام محمد باقر رحمه الله: زن
امام ابوحنیفه رحمه الله:سهمیه مرد چقدر و سهمیه زن چقدر است؟
امام محمد باقر رحمه الله:در میراث، مرد دو برابر زن سهمیه دارد
امام ابوحنیفه رحمه الله: اگر از قیاس کار می گرفتم، زن که ضعیف تر است برایش دو برابر مرد سهمیه تعیین می کردم، سپس پرسید نماز بیشتر فضیلت دارد یا روزه؟
امام محمد باقر رحمه الله: نماز
امام ابو حنیفه رحمه الله: اگر از قیاس کار می گرفتم به زن حائضه دستور می دادم که نمازهای ایام حیض را
را قضا کند نه روزه را، زیرا نماز از روزه افضل است، بعدا پرسید: آیا منی نجس تر است یا ادرار؟
امام محمد باقر رحمه الله: ادرار
اما م ابوحنیفه رحمه الله: اگر از قیاس استفاده می کردم ازادرار غسل و از منی وضورا فرض قرار میدادم اما
چنین نمی کنم، آنوقت امام محمد باقر رحمه الله به امام ابوحنیفه رحمه الله آفرین گفت و پیشانیش را بوسید.
سخاوت:
امام ابو حنیفه رحمه الله: فردی سخی و همیشه به فکر مستمندان بودند هر وقت با علما طلاب، صوفیاء و
همسایگان خود همکاری می کرد و هیچ سائلی را با دست خالی بر نمی گردانید.
حسین ابن علی می گوید : شخصی سخی تر از امام ابو حنیفه را سراغ ندارم . امام ابو حنیفه (رح) مدت ده
سال مخارج امام ابو یو سف (رح) را تأمین کرده و به او درس می داد .
وی عادت داشت هنگام عید برای دوستان و و بستگان هدایا و تحف می فرستاد و مخارج عروسی بچه های
مستمند را از جانب خود تأمین می کرد . اگر چیزی برای خود می خرید برای مشایخ و همسایگانش
همان چیز را می خرید و سودی که از تجارتش می برد همه را برای علماء و طلبه صرف می کرد .
زیاد بن حسن می گوید : یک مرتبه پدرم د ستمالی که قیمتش ملبغ سه درهم بود بعنوان هدیه به امام ابو حنیفه
(رح) داد . وی در عوض پارچه ای به پدرم داد که پنجاه درهم ارزش داشت .
یکدفعه ابراهیم بن عیینه بسبب مبلغی که بیشتر از چهار هزار درهم بودند به زندان برده شده، برخی
از دوستانش جهت جمع آوری این مبلغ ، مقداری درهم از مردم گرفته و جهت کمک پیش امام ابو حنیفه (رح) رفتند ، وی فرمود : چقدر مقروض است گفتند: بیش از چهار هزار درهم ، فرمود: به همین مبلغ از مردم کمک می گیرید؟ هر چه از مردم گرفته اید همه را پس دهید ، سپس تمام قرضهایش را از جیب خود پرداخت .
چنین واقعات در مورد امام ابو حنیفه (رح) زیاد است که به همینها اکتفا می گردد.
فرزندان امام ابو حنیفه:
از شرح حال فرزندان امام ابو حنیفه (رح) چیزی در دست نیست فقط اینقدر مشخص است که وی هنگام وفات ، غیر از حماد فرزندی دیگر نداشت ، چون حماد بزرگ شد از پدر محترمش مراتب علمی خود را به پایه تکمیل رسانید، نامبرده به اعتبار علم و فضل ، و تقوی و پرهیزگاری جانشین پدرش بود.
تصانیف امام ابو حنیفه (رح) :
تصانیف امام ابو حنیفه (رح) امروزه مانند تصانیف فراء ، کسائی ، خلیل ، اخفش و ابو عبیده که مدون علم نحو هستند نایابند ، الفقه الا کبر ، العالم و المتکلم و مسند از جمله تصانیف وی می باشند ، البته مسائل مدونه وی با شرح و تفصیل در کتب امام محمد و ابو یوسف موجود است .مجموعه فقه حنفی که امروز در دسترس عموم قرار دارد ، اگر چه به فقه حنفی معروف است اما در حقیقت مجموعه روایات امام ابو حنیفه امام زفر قاضی ابو یوسف و امام محمد رحمهم الله میباشد .
وفات :
امام ابو حنیفه (رح) مدت چهار سال در زندان باقی ماند و سرانجام سال 150 هجری قمری . زهر داده شد، چون اثر زهر را محسوس کرد. فوراً به سجده افتاد و به حالت سجده در ماه رجب یا شعبان به لقاء خداوندی پیوست ، چون مردم شهر از وفاتش اطلاع یافتند ، همه نماز جنازه اش آمدند حسن بن عماره که از جمله استادان وی می باشد او را غسل داد، وی در حین غسل دادنش می فرمود: بخدا سو گند تو بزرگترین فقیه ، عابد زاهد و دارای تمام صفات پسندیده بودی .
نخستین بار نماز جنازه اش را حسن بن عماره (رح) خواند که تقریباً پنجاه هزار نفر در آن شرکت داشت، تا شش مرتبه جنازه اش خوانده شد، سپس قریب عصر به خاک سپرده شد . چون امام ابو حنیفه (رح) وصیت کرده بود که مرا در گورستان (خیزران ) واقع در شرق بغداد دفن کنید، مطابق با وصیتش همانجا دفن گردید ، تا مدت بیست روز کامل مردم آمده و بر قبرش نماز جنازه می خواندند.
خلیفه منصور هم آمده و بر قبرش نماز جنازه خواند.
جعفر بن حسن (رح) می فرماید: بعد از وفات امام ابو حنیفه (رح) او را در خواب دید م، گفتم : خداوند متعال با شما چگونه رفتار نمود؟ فرمود: مرا بخشید.
